De wereld van Pyke Koch (1901 – 1991)

13 maart 2018, 14:31 uur - Randy Koo

In het Centraal Museum Utrecht is tot en met 18 maart a.s. ‘De wereld van Pyke Koch’ te zien. Tot nu toe is deze expo de beste die ik heb gezien in 2018. De kunst valt onder de categorie ‘Magisch Realisme’. De expositie over Koch is in drieën verdeeld: de periode vóór, tijdens en ná de oorlog met werk van hemzelf en van zijn tijdgenoten o.a. Willink, Toorop, Citroen en Ket. Ook komen de ‘Germaanse Symbolen’ aan de orde.

Post Views: 3.329

Beïnvloeding

Pas in de zomer van 1927 besloot Koch te schilderen. Belangrijke tijdgenoten die hij ontmoette in de kunstwereld zijn Carel Willink, Dick Ket en Charley Toorop. Samen worden ze gerekend tot de top van de Nederlandse Magisch Realisten. Koch gaf zelf een definitie van deze kunststroming:
‘Het magisch realisme bedient zich van voorstellingen die wel mogelijk, maar niet waarschijnlijk zijn; het surrealisme daarentegen van onmogelijke, onbestaande of onbestaanbare situaties.’
Koch raakte gefascineerd door de vroege renaissanceschilders zoals Piero della Francesca en schilderde drie kunstwerken in deze stijl voor Johanna Charlotte van Boetzelaer.

Republiek de Guinee – kunst van Piero della Francesca

Pyke Koch: Drie kunstwerken ‘Johanna Charlotte van Boetzelaer’. Coll: Centraal museum

Vier vrouwen, vier jaargetijden. Allen werken ze op het land en dragen attributen die met de betreffende seizoenen worden geassocieerd. Het lam staat voor nieuw leven in de lente, terwijl er in de zomer wordt geoogst met een korenschoof. Toch zijn de beelden niet tijdloos, want Pyke Koch die het vierluik in de periode van 1948-51 schilderde, heeft elektriciteitsmasten toegevoegd als herinnering aan moderne tijden. Elk van zijn personificaties heeft een eigen karakter, uitstraling en kleur. Zo is het licht in ‘De Zomer’ warm en geel en is het in de herfst wat koeler.

Pyke Koch: Het voorjaar (1951), De zomer (1948). De herfst (1949), De winter (1951) Coll: Museum Voorlinden

Oorlogsympathieën

De kunst van Pyke Koch is lang overschaduwd door de nationaal-socialistische sympathieën van de jaren dertig. Koch sympathiseerde met veel van de rechtse ideeën van zijn vrienden. Daarna ontwerpt hij postzegels voor de NSB. Koch heeft zichzelf hieronder afgebeeld als nationaal-socialist, wat niet door iedereen werd gewaardeerd. Na de oorlog werd hem een expositieverbod opgelegd van een aantal jaren, vooral omdat hij weigerde zich te verdedigen tegen beschuldigingen van collaboratie.

Pyke Koch : Zelfportret met zwarte band (1937). Coll: Centraal Museum

Postzegelontwerpen

Tijdens zijn leven heeft Pyke slechts 120 kunstwerken geschilderd. Ook is hij verantwoordelijk voor zes postzegelontwerpen.

1936: 300 jaar Universiteit Utrecht

1937: Wereld Jamboree (Vogelenzang)

1937: Kinderzegels schilderij Frans Hals

1938: ‘40 jaar Regeringsjubileum Koningin Wilhelmina’ (zelfde ontwerp ook voor Nederlands-Indië, Curaçao en Suriname)

Germaanse symbolen

Zeven postzegels ontwierp Pyke Koch in 1943: 1 ct Waterpaard; 1,5 ct Driekronenboom; 2 ct Twee zwanen; 2,5 ct Levensboom met twee zonnevogels; 3ct Slangenboom; 4 ct Ruiter te paard; 5 ct Steigerende schimmels.
De Utrechtse kunstenaar wordt in 1950 veroordeeld als collaborateur. Hij mag zijn werk een jaar niet tentoonstellen. De afgebeelde dieren en andere tekens waren namelijk Germaanse symbolen, zoals ze eind 1941 te zien waren bij de tentoonstelling ‘Eeuwig Levende Teekens’ in Den Haag. De opdracht kreeg Koch van de inmiddels door de NSB gecontroleerde posterijen.

1943/1944: Germaanse symbolen

1957: Nederlandse Antillen, 50 jaar Scouting en 100 jaar Lord Baden-Powell

Overige werken

De acteurs van de stomme film (vanaf begin van de 20e eeuw) zijn in korte tijd gegroeid tot wereldsterren. Zo ook de Deense actrice Asta Nielsen (de ‘stille muze’). Ze speelt vaak de rol van femme fatale. Koch bewondert haar enorm en schildert haar in 1929 als de straatprostituee. Daarna schildert Koch haar nog twee keer.

Pyke Koch: Portret Asta Nielsen (1929). Coll: Centraal Museum

Affiches Asta Nielsen

Denemarken: Beroemde personen Europa Cept 1996

In opdracht van de gemeente Utrecht ontwierp Koch dit armatuur voor een lantaarnpaal. De armaturen werden in 1953 geplaatst op de oude gietijzeren lantarenpalen die sinds de jaren 70 van de 19e eeuw voor de gasverlichting van Utrecht hadden gezorgd. Vanaf 1954 zijn deze armaturen gebruikt voor verlichting van alle grachten in de binnenstad van Utrecht.