Vandaag, op de eerste verkoopdag van het postzegelvel 100 jaar DE STIJL, ga ik in op de tien postzegels in combinatie met de kunstwerken. Aan bod komen onder andere de achtergrondinformatie per postzegel, de citaten op de tabs en de kleurstellingen.
1) Achtergrondinformatie per postzegel
Iedere postzegel is van enige achtergrondinformatie voorzien, waardoor vooral de rijkelijk vertegenwoordigde abstracte afbeeldingen u meer zullen aanspreken.
2) De citaten op de tabs
Op de tabs naast de postzegels staat geen beschrijving van wat de foto voorstelt, maar een citaat van de kunstenaar over zijn beweegredenen. Er bestaat veel correspondentie van de leden onderling over wat ze individueel zoal wilden bereiken. De leden van De Stijl publiceerden veel. Het tijdschrift De Stijl diende vooral om de Stijl-ideeën wereldkundig te maken. De citaten op de tabs (per postzegel cursief weergegeven) verwijzen naar al die publicaties.
3) De kleurstelling
De postzegels geven zwart-wit afbeeldingen gelijk in het tijdschrift De STIJL: “Fullcolour werd toen nog niet toegepast.” Hierdoor ontstaat eenheid in de afbeeldingen van het postzegelvelletje. De grijs gekleurde foto’s verwijzen ook nog eens naar grijze kleurtoepassing van De STIJL.
1) Contra-constructie (1923), Theo van Doesburg
Bron afbeelding(en): Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Theo van Doesburg: “De oplossing van de kleur in de architectuur is identiek aan de oplossing van het tijdsmoment in de schilderkunst.”
Theo van Doesburg geeft een open structuur van rechthoekige vlakken in wisselende standen, die hij samen met Van Eesteren als alternatief voor kubistische vormen ontwikkelt. Deze werkwijze sluit aan bij het werk van Rietveld, die dat tegelijkertijd in meubels en huizen uitwerkt.
2) Cliché-ontwerp (1923), Theo van Doesburg
Bron afbeelding(en): Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Theo van Doesburg: “De kunst is vrij in de toepassing van haar middelen, maar gebonden aan haar eigen wetten.”
Met het cliché-ontwerp (34,5 x 85 cm) van de plattegrond voor een atelierwoning in Meudon streeft Theo van Doesburg naar een nog abstractere vorm van kunst (ritmisch en a-ritmisch van vlak naar ruimte), waaruit spontaniteit en intuïtie (individuele grilligheid) geheel verdwenen is. Hierbij laat de kunstenaar (met inkt en zwarte lakverf op transparante ondergrond) zich leiden door de wiskundige (universele) maatvoering.
3) Ornamentrand/-band eetkamer Huis de Lange, Alkmaar
Bron afbeelding: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Theo van Doesburg: “Constructie en compositie, ruimte en tijd, het statische en dynamische moeten tot één geheel worden gesmeed.”
Eenkleurig ontwerp van een witte ornamentrand/-band (14 x 31½ cm) met een decoratieve vlakverdeling van Theo van Doesburg (1917) langs het plafond in de eetkamer van ‘Huis de Lange’ van bankier Jan de Lange in Alkmaar (Wilhelminastraat).
Bron afbeelding: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Architect Jan Wits (ontwerper van ‘Huis de Lange’) is fan van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Uit het huis ‘Unity Temple’ in Oak Park (Illinois) heeft Wits deze vlakverdeling gekopieerd en aangebracht in het Alkmaarse huis.
Van het eenkleurige ontwerp bestaat ook een driekleurig schetsontwerp, waarvan men pas sinds 2003/2004 weet dat het ook in het echt is uitgevoerd. Bij restauratie van het huis is het beschadigd herontdekt. Het kleurige ontwerp is een spiegelbeeldige weergave van de eenkleurige schets.
4) Compositie met grijze lijnen
Bron afbeelding: Gemeentemuseum Den Haag
Piet Mondriaan [1872-1944]
Compositie met grijze lijnen, 1918
Olieverf op doek
84,5 x 84,5 cm
Piet Mondriaan: “Het nieuwe componeren berust op permanente tegenstellingen die elkaars tegendelen zijn en elkaar opheffen.”
De ruitvorm met daarin vijftien horizontale en vijftien verticale lijnen (feitelijk diagonalen) worden door doorkruist door zeven diagonale lijnen, waardoor een dicht weefsel ontstaat. Hier en daar is als variatie een verdikking in de horizontale en verticale lijnen aangebracht, waardoor een levendige onregelmatigheid ontstaat. Over de gelijkvormige vakjes van de compositie wordt de verf ook nog verschillend verdeeld aangebracht, waardoor de onregelmatigheid nog meer toeneemt.
5) Café De Unie in Rotterdam
Bron afbeelding: Gemeentemuseum Den Haag
J.J.P. Oud (ontwerp) en anoniem (maquette)
Maquette van café-restaurant De Unie te Rotterdam, (origineel 1924, reconstructie 1984)
J.J.P. Oud: “Esthetische en praktische overwegingen hoeven niet met elkaar te botsen.”
- De gevel van het café ‘De Unie’ in Rotterdam, ontworpen door architect J.J.P. Oud in 1924, bestaat uit een aantal rechthoekige primair gekleurde vlakken. In het gepleisterde, roodgekleurde L-vormige vlak is een ingekerfd, hoekig lijnpatroon aangebracht. De blauw gekleurde gevel-lichtreclame springt naar voren. De ingekerfde lijnen en lichtreclame geven de gevel een driedimensionale uitstraling.
- De gevelindeling komt overeen met a-symmetrische composities van Mondriaan uit de jaren 20 van de vorige eeuw. Theo van Doesburg noemt het “Decoratieve gevelarchitectuur”.
- Op de postzegelafbeelding staat een maquette (63 x 53 x 20 cm) van het oorspronkelijke gebouw aan de Coolsingel, dat in mei 1940 door de bombardementen is verwoest. In 1986 is een reproductie van het café gebouwd (architect Carel Weeber) aan de Mauritsweg.
6) Omslag van laatste editie ‘De Stijl’
Bron afbeelding: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Theo van Doesburg: “Wat de Stijlgroep is? Geheel beeldend Europa en binnenkort Amerika!”
De eerste editie van het maandblad ‘De Stijl’ is in oktober 1917 verschenen, formaat 26 x 19,5 cm van jaargang 1 t/m 3. De laatste editie verscheen in januari 1932, formaat 21 x 26 cm, jaargang 4 t/m 8. De oplage varieert per editie van 120 t/m 300 exemplaren. Theo van Doesburg was hoofdredacteur en propagandist.
Maandblad voor de moderne beeldende vakken. Redactie Theo van Doesburg met medewerking van voorname binnen- en buitenlandse kunstenaars.
7) Analyse van Maison Particuliere (1923), Theo van Doesburg
Bron afbeelding: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Theo van Doesburg: “Het schilderij moet helemaal geconstrueerd zijn uit zuiver beeldende elementen, dat wil zeggen kleuren en vlakken.”
Met behulp van maquettes en ruimtelijke tekeningen (van bovenaf gezien [isometrische of axonometrische projectie]) trachten Theo van Doesburg en Van Eesteren voor buitenstanders een inzichtelijk beeld te scheppen van een nieuw ontwerp, namelijk ‘Maison Particuliere’.
De ontwerpers maken twee types tekeningen:
- Ongekleurde tekening, afgebeeld op bijgaande schets.
Gekleurde tekening, afgebeeld op de 65 cent Stijlpostzegel van 1983 (nvph 1288). Enkele voorste vlakken worden zonder details weergegeven en met verf ingekleurd. De rest van het gebouw wordt bewust niet getekend. Door weglaten en perspectief lijkt de architectuur immaterieel te worden. Het is alsof de ruimte is opgelost in kleur: voor- en achterzijde en boven- en onderkant vloeien als het ware samen.
Het gebruik van de drie primaire kleuren in combinatie de niet-kleuren zwart en grijs wordt afwisselend de nadruk op de horizontalen en het verticalen gelegd.
8) Rood-blauwe leunstoel van Gerrit Rietveld
Bron afbeelding: Gemeentemuseum Den Haag
Gerrit Rietveld
Rood-blauwe leunstoel, circa 1918
Beukenhout en multiplex
87,5 x 60 x 76 cm.
Gerrit Rietveld: “Onze stoelen, kasten en andere gebruiksvoorwerpen dat zijn de (abstract-reële) beelden in ons toekomstig interieur.”
Architect Rietveld sluit zich in 1919 aan bij het progressieve gedachtegoed van de Stijlbeweging. In 1918 heeft hij de bekende leunstoel al ontworpen, die bij de leden van de Stijlgroep als object met een ruimtelijke vlakverdeling ten zeerste wordt gewaardeerd door de overzichtelijke constructie. De stoel bestaat uit 18 onderdelen bestaande uit vlakken, rechte lijnen en haakse hoeken.
Pas in 1923 voorziet Rietveld de leunstoel van kleuren, waarmee hij de constructie en de ruimte beter zichtbaar maakt. Het rode rugvlak en het blauwe zitvlak accentueren de zitfunctie van de leunstoel, terwijl de zwart geverfde onderdelen het onderstel vormen. De geel geschilderde uiteinden van het zwarte onderstel accentueren het snijvlak met coördinaten in de ruimte, zodat je de lijnen in gedachten door kan trekken.
Rietveld maakt met de stoel de ruimte zichtbaar.
9) Studieontwerp universiteitshal in Amsterdam
Bron afbeelding: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
Cornelis van Eesteren: “Het moderne stadsplan heeft behoefte aan klare functieverdeling.”
Schilder Theo van Doesburg en architect Cornelis van Eesteren hebben in 1923 een schets voor een langgerekte, achthoekige U-vormige universiteitshal in Amsterdam ontworpen. Dit interieurontwerp ging naar een expositie in Parijs met het doel de positie van kunstenaars van de Stijlgroep als belangrijke Nederlandse avant-garde stroming te promoten.
Het kleurontwerp van de weids ogende universiteitshal op de presentatietekening verleent dynamiek aan de statische architectonische constructie. De vlakken op de rubber vloer zijn evenwijdig of haaks geplaatst ten opzichte van de hoofdas van de achthoekige ruimte. De kleur versterkt de architectuur. De glazen kleurvlakken van het plafond in de betonnen balken zijn diagonaal ten opzichte van de hoofdas geplaatst. Aldus is een spectaculaire ruimtewerking ontstaan.
10) Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw (1921), Piet Mondriaan
Bron afbeelding: Gemeentemuseum Den Haag
Piet Mondriaan [1872-1944]
Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw, 1921
Olieverf op doek
59,5 x 59,5 cm
Piet Mondriaan: “Ik combineer op een plat vlak lijnen en kleurcombinaties met het doel de algemene schoonheid zo bewust mogelijk weer te geven.”
Op de geometrische compositie met een zwart raster met veel vlakken (gevuld met de drie primaire kleuren met zwart en grijs) van Piet Mondriaan treedt het grote rode vierkant tussen de vele terugtrekkende lichtgrijze vlakken duidelijk op de voorgrond. Door de combinatie van het rode vlak met talrijke kleine vlakjes van verschillende grootte ontstaat een dynamisch en levendig evenwicht in de compositie.
De vlakken en vlakjes grenzend aan de rand van het schilderij lopen door in de ruimte buiten het schilderij door het ontbreken van de vierde omtreklijn. Deze vlakken zijn een deel van een veel groter geheel (universum).
Ter gelegenheid van de 100e geboortedag van Piet Mondriaan op 7 maart trakteerde 2017 de gemeente Den Haag 5000 Hagenaars op een stuk van de Mondriaantaart (overeenkomend met het schilderij van de postzegel) in de hal van het stadhuis. Het linker gedeelte van de Mondriaantaart komt overeen met de onderkant van het schilderij.
Nabeschouwing
Op redelijk kort termijn kunt een nabeschouwing verwachten over de samenstelling van de tien Stijl-postzegels in combinatie met opzienbarende achtergrondinformatie bij de selectie afbeeldingen op postzegels (Stijl deel 6)!
- Opvallend is bijvoorbeeld dat Van Doesburg oververtegenwoordigd is (6 x), terwijl Mondriaan (2 x) ondergewaardeerd aanwezig is in deze emissie.
- Contra-constructie (zegel 1) en Architectuur-analyse (zegel 7) hebben betrekking op hetzelfde onderwerp.
- Abstracte onderwerpen hebben de overhand op realistisch afgebeelde voorwerpen.
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland • Nederland
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(4 stemmen, gemiddeld: 2,75 uit 5)
Laden...
Reacties (0)
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)