Onderkant postzegel (steeds bestaande uit tekst o.a. landsnaam) is het uitgangspunt om de postzegel te bekijken. In de twee vlakken onder een zwarte T-vorm staan typografie & jaartal en frankeerwaarde & sorteerhaak. De waardeaanduiding ‘1’ is overeenkomstig het STIJL-principe gereduceerd tot een kort en simpel zwart lijntje. De STIJL geeft steeds aandacht aan het meest essentiële achter de werkelijkheid.

Op vier verschillende manieren zijn de postzegels op geheel ongebruikelijke wijze in het vel terecht gekomen. Ik heb me afgevraagd: “Waarom hebben René Put en Brigitte Gootink van ontwerpbureau PutGootink uit Amsterdam zo’n uitzonderlijke aanpak toegepast?”

100 jaar DE STIJL – uitgiftedatum 27 maart 2017

• De verschillend gerichte pijltjes verwijzen naar de bovenkant van iedere postzegel. De rode pijlen corresponderen met verticale postzegels, de groene met horizontale.
• Het postzegelvel geeft als totaal een dynamisch en druk beeld. Er gebeurt veel. De losse postzegel daarentegen oogt rustig, overzichtelijk en simpel.
• Op het gelaagde postzegelvel is een stapeling van afbeeldingen boven op elkaar te onderscheiden: [1] vette zwarte T-vormige lijnen, [2] typografie, [3] afbeeldingen, [4] transparante, ongemengd kleurige vlakken als bovenste deklaag.
  Toch is een andere volgorde ook heel goed mogelijk. Onder en boven is feitelijk niet te onderscheiden. Het driedimensionale vloeit hierbij (gelijk De STIJL-principes) met gemak over in het tweedimensionale.

Achtergrondgedachte

• De STIJL is een stroming, beweging of denkrichting geweest, ontstaan op de puinhopen van de Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918). De verwoestende oorlog speelde zich weliswaar niet in Nederland af, maar de sociaal-maatschappelijke en economische gevolgen waren er wel duidelijk merkbaar:
  • door de geldverslindende mobilisatie van ons leger in de grensgebieden van Limburg, Brabant en Zeeland (veel mannen waren daarvoor aan het werkproces onttrokken),
  • door de opvang en het onderdak verlenen aan veel Belgische vluchtelingen, floreerde de handel door belemmeringen en beperkingen bepaald niet optimaal.
• De periode na de oorlog zorgde voor een technologische en industriële innovatie. De STIJL sluit met nieuwe ideeën op het gebied van kunst, vormgeving en kleurgebruik hierbij aan. Er moet een vrolijke, optimistische en beeldende invloed op het hele leven worden uitgeoefend. Heldere kleuren met horizontale en verticale lijnen moeten samen zorgen voor levendige, vrije kunstwerken, ontwerpen en architectuur. “Alles moet beter, simpeler en functioneler als voorheen in de nieuwe, toekomstige wereld”, aldus de zakelijk-afstandelijke De STIJL-visie. De aandacht valt bij deze kunststroming op het essentiële.

DE STIJL-postzegels in de juiste stand

• Door uitgeknipte postzegels in de juiste stand te plaatsen, heb ik een beter zicht op de tien postzegels gekregen Daarbij valt ook op dat de teksten van de tabs niet overeenkomen met de stand van alle afbeeldingen.
• De postzegels geven zwart-wit afbeeldingen gelijk in het tijdschrift De STIJL: “Fullcolour werd toen nog niet toegepast.” Hierdoor ontstaat eenheid in de afbeeldingen. De grijs gekleurde foto’s verwijzen ook nog naar grijze kleurtoepassing van De STIJL.
• Iedere postzegel apart (met steeds een andere vlakverdeling en twee transparante delen van kleurige vlakken) geeft een rustig en overzichtelijk beeld: “De postzegels ogen simpel.”
• Op de tabs staan citaten van de ontwerper en geen bij de afbeelding horende bijschriften.

Opvallende aanpak postzegelvel

De STIJL heeft voor een nieuwe beeldende werkelijkheid gekozen, waarmee ze helderheid wilden scheppen, die gerealiseerd werd door:

• Opheffen van de beperkingen van het platte vlak.
• Abstracte vormen als vierkant en rechthoek.
• Zwarte rechte lijnen.
• Primaire ongemengde basiskleuren rood, geel en blauw.

Hun idee over helderheid (STIJL-vaktechnisch samengevat in ‘Nieuw Plasticisme’ of ‘de ‘Nieuw Beeelding’, afgekort ‘NB’) ging over de grenzen van de toen gebruikelijke kunstdisciplines heen, waarmee ze de regels geweld aandoen/tarten. Een geheel andere en nieuwe uitdrukkingsmethode paste De STIJL-beweging toe. Ze wilden de kunst radicaal hervormen voor een ideale samenleving.
De Stijl gaat op een geheel andere manier met de ruimte om.
De lattenstoel van Rietveld (8e postzegel) bijvoorbeeld is in De STIJL-visie naast een gebruiksvoorwerp ook een kunstvoorwerp (kunstuiting). Het driedimensionale (3D) gaat voor De STIJL met gemak over in het tweedimensionale (2D). Bij De Stijl is vlak en kleur één. Volgens De Stijl is kunst samenleving en samenleving is kunst. Dus alles valt samen.

Voor buitenstaanders is de werkelijkheidsbenadering van De STIJL afwijkend en vervreemdend. De wereld wordt als het ware op z’n kop gezet, of zoals het ontwerpersduo Put – Gootink het stelt bij de samenstelling van het postzegelvel: “We hebben geprobeerd het ontwerp naar deze tijd te trekken door er een andere, geheel eigen draai aan te geven (gelijk De STIJL):

• Foto’s en typografie van de postzegels zijn liggend en staand geplaatst.
• Eer wordt steeds van een ander gezichtspunt of invalshoek uitgegaan.
• Hierdoor is er feitelijk geen onder- of bovenkant van het postzegelvel te onderscheiden.
• Deze extra toegevoegde dimensies komen overeen met het ‘Nieuw Plasticisme’ of de ‘Nieuw Beeelding’ (‘NB’) van De STIJL.

Anders gesteld: de bij De Stijl passende vormgevingsbenadering heeft het ontwerpersduo René Put – Brigitte Gootink op het ‘De STIJL-postzegelvel’ losgelaten en toegepast. De omschrijving van het startontwerp: “We zijn begonnen met een grid aan zwarte lijnen, die een vrij spel (als verwijzing naar De STIJL) op het postzegelvel vormt. De lijnen lopen heel anders dan de perforaties. Er is dus een herverdeling van het vel doorgevoerd. Binnen de vlakken zijn naderhand typografie en foto’s (liggend en staand) terecht gekomen.”

Bij De STIJL-principes behorende toepassingen op het De STIJL-postzegelvel:

• Ongebruikelijke plaatsing van verticale en horizontale postzegels. Slechts twee postzegels zijn op de gebruikelijke, juiste manier op het postzegelvel terechtgekomen (3e & 9e Stijl-postzegel).
• Tegengesteld-afwijkende plaatsing van teksten ten opzichte van de afbeeldingen (1e, 4e, 5e & 8e Stijl-postzegel).

Waar de kunst werkelijkheid is en waar de werkelijkheid kunst is. De vernieuwend-revolutionaire De STIJL-toepassing van Theo van Doesburg is in een van de huizen van de Papegaaienbuurt in Drachten nog te vinden als (‘functioneel-toegepast-kunstobject’). Naast de kleurige vlakken van gang, trap en keukendeur heeft hij zelfs voor de houten vloeren van voor- en achterkamer, keuken en gang een gekleurde vlakverdeling samengesteld.
De kunstenaar hield in 1921 bij het kleurgebruik van het interieur al rekening met de lichtinval. De blauwe kleur binnenshuis verschilt met die aan de buitenkant van het huis.
(Bron: folder Museum DR8888 en Van Doesburg Rinsemahuis)

Opvallend uiterlijke kenmerken van De STIJL-kunststroming zijn:

• De beeldtaal: [1] rood-geel-blauw, [2] zwarte lijnen, [3] zwart-wit-grijs, [4] vierkanten /rechthoeken en
• De vormgevingsmethode: [a] afwezigheid van perspectief [vlak], [b] overzichtelijkheid /helderheid, [c] sober kleurgebruik.

Op diverse manieren zijn beeldtaal en vormgevingsmethode van De Stijl-kunststroming op het postzegelvelletje als verborgen boodschap op het postzegelvel toegepast.

1. Contra-constructie (1923), Theo van Doesburg, potlood, inkt n gouache op transparant, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
2. Ontwerp voor een cliché (1930), Theo van Doesburg, inkt en zwarte lakverf op transparant, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
3. Sjabloon voor ornamentrand voor eetkamer Huis de Lange in Alkmaar van bankier De Lange (1917), Theo van Doesburg, uitsnede in papier, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
4. Compositie in grijze lijnen (1918), Piet Mondriaan, Gemeentemuseum Den Haag.
5. Maquette café-restaurant De Unie in Rotterdam (1924), J.J.P. Oud, Gemeentemuseum Den Haag.
6. Omslag van de laatste uitgave van het tijdschrift De STIJL (1931), Cornelis van Eesteren, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
7. Architectuuranalyse Maison Particuliere (1923), potlood en inkt op transparant, Theo van Doesburg, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
8. Rood-blauwe leunstoel (1918), Gerrit Rietveld, Gemeentemuseum Den Haag.
9. Perspectief in kleur, studie-ontwerp (1923), gouache en collage op papier, Theo van Doesburg en Cornelis van Eesteren, Het Nieuwe Instituut Rotterdam.
10. Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw (1921), Piet Mondriaan, olieverf op doek, Gemeentemuseum Den Haag.

Morgen het vervolg

Bovenstaande tien STIJL-postzegels komen morgen, 27 maart (tevens eerste verkoopdag van deze STIJL-postzegels), in combinatie met de kunstwerken in kleur aan de orde (deel 4).

Andere De Stijl-artikelen

Zie ook Kunststroming 100 jaar De Stijl van 5 februari 2017 op postzegelblog en Mondriaans De Stijl-ontwikkeling op postzegels [deel 2] van 19 februari 2017 op postzegelblog.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Nederland • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(8 stemmen, gemiddeld: 3,75 uit 5)

Laden...