De drijvende kracht achter deze hulp was de vrouw van de burgemeester van Eijsden, Gravin de Geloes-van Lannoy. Naarmate steeds meer mensen de grens overstaken vanuit België en soldaten van de strijdende partijen geïnterneerd werden, werden de diensten uitgebreid. Dit bestond uit, onder andere het versturen van brieven en pakketten naar mensen die achtergebleven waren, maar ook naar krijgsgevangenen die in kampen zaten. Het opsporen van gewone burgers en krijgsgevangenen was ook een van de dingen die de vrijwilligers voor hun rekening namen.

Er was zo’n grote vraag naar deze diensten dat een meer efficiëntere werkwijze wenselijk was. Dit leidde in het voorjaar van 1915 tot de oprichting in Maastricht van het ‘Internationaal Liefdewerk voor Gewonden en Krijgsgevangenen’ (International Charity for the Wounded and Prisoners of War).
Enige informatie over deze organisatie is te vinden in gedigitaliseerde kranten.
Maar voor een diepgaande studie verwijs ik naar de publicatie van Hans van Lith (zie de referenties). Mijn exemplaar is geleverd door www.bol.com  in Nederland.
Op het hoogtepunt van het project waren er ongeveer 250 vrijwilligers in, de in Maastricht gevestigde organisatie, werkzaam.
Het verzenden van de pakketten en de correspondentie was duur, er werden wegen gezocht om kosten te besparen. De organisatie is erin geslaagd om gratis post privileges e verkrijgen en kon op die manier een hoop geld besparen.
Als men zich realiseert dat in totaal ongeveer 2.000.000 (!) pakketten werden verstuurd, kan men zich de besparingen door gratis bezorging voorstellen. Er werden ook 69.000 verzoeken om informatie in behandeling genomen, waarvan zo’n 29.000 stuks met succes werden beantwoord.
Een andere besparing (in tijd en geld) kwam tot stand toen een deel van het station Maastricht beschikbaar werd gesteld voor de ‘Liefdewerk’ organisatie.
Alle pakketten werden daar verzameld en van daaruit verzonden. Pakketten verstuurd door anderen werden daar ook verzameld door het ‘Liefdewerk’-kantoor en moesten voordat zij werden verzonden gecontroleerd worden of de inhoud wel legaal was. Pakketten mochten niet meer wegen dan vijf kilo en items als kranten en wapens waren verboden. Elk pakket werd vergezeld van een formulier.

(de voor- en achterkant van de Franse versie worden hier getoond).

Als de kaart niet werd geretourneerd werd geen nieuw pakket gestuurd.
Laten we nu eens kijken naar de hierboven getoonde enveloppe. De tekst van de enveloppe is in het Duits. De ‘Liefdewerk’ vrijwilligers te maken hadden met veel verschillende nationaliteiten werden subgroepen opgericht zoals de adreszijde laat zien. We tonen hier de Duitse versie.

Deze enveloppe werd op 5 december 1915 verstuurd vanuit Maastricht en was gericht aan “de Kommandantur Kriegsgefangenenlager Mecheln, Deutschland”. Bovenaan rechts staat een twee lijnig stempel “Kriegsgefangene / Prisoniers of war” (krijgsgevangenen).

De geadresseerde op deze brief was waarschijnlijk een geallieerde krijgsgevangenen die in een Duits krijgsgevangenkamp zat.
Echter, op de achterkant van de enveloppe staat een met de hand geschreven notitie “nicht Mecheln” (“Not Mechelen”), Mechelen is Vlaams / Nederlands, de Duitse naam is Mecheln), Er ligt ook een klein dorp Mechelen in Nederland / Limburg, maar ik geloof niet dat hiernaar wordt verwezen.

Wat is er met deze brief gebeurd? Het meest waarschijnlijk is dat het een brief is geweest waarin om informatie over een krijgsgevangene gevraagd werd. Maar wie plaatste de met de hand geschreven aantekening “nicht Mecheln Belgien” op de achterkant van de brief?
Was het een postbeambte die wist dat er geen stad met de naam Mecheln in Duitsland bestond, hoewel er duidelijk staat “Deutschland.” Mechelen is een redelijk bekende stad in België, weet iedere postbode in Nederland, zou ik zo denken.

Ik geloof dat deze specifieke brief inderdaad werd gestuurd naar Mechelen in België.

In Mechelen was er een “hulpkantoor van het Belgisch Inlichtingsbureel voor Krijgsgevangenen en Geïnterneerden” In Mechelen stond ook het Predikherenklooster dat in 1809 werd omgezet in een Militair Hospitaal (= Lazaret, zie ” Lazaret 3 ” op de voorkant van de omslag).
Maar het meest waarschijnlijk is dat we te maken hebben met een geallieerde krijgsgevangene die niet in België verbleef. Onze brief werd vervolgens weer teruggestuurd naar Maastricht.

Op de achterkant staat een gedeeltelijke afdruk van een poststempel. Ik lees het als “Maastricht 9”. Dit stempel werd ook gebruikt voor pakjes en voor inkomende post. Slechts ongeveer de helft van het stempel is zichtbaar. Is er een postzegel verwijderd? Misschien was het een postzegel voor de geretourneerde brief die werd verwijderd?

Wat hier precies gebeurd is: we zullen het nooit weten, tenminste als niemand een ander idee heeft.

Waarom werd het Rode Kruis er niet bij betrokkenen?
De Nederlandse instanties moesten snel reageren en men was een beetje bevreesd voor de enorme bureaucratie van het Rode Kruis, het zou te lang duren om deze machinerie op te startten..
Het Rode Kruis was berucht om zijn bureaucratie, snelle beslissingen kon men niet verwachten, Toen echter de belasting van het “Liefdewerk’’ ” steeds meer toenam (het aantal pakketten dat werd verstuurd was dramatisch gegroeid) werd de vraag van de verantwoordelijkheid en het toezicht steeds nijpender.
De Nederlandse minister van Financiën vroeg het Rode Kruis om te participeren en ervoor zorgen dat alles juist zou verlopen. De ‘Liefdewerk’ organisatie in Maastricht en de lokale afdelingen (de Belgische, Franse en Russische secties) die waren gevestigd in Den Haag, hebben geprobeerd om dit tegen te houden tot het einde van 1916, toen moesten ze hun onafhankelijkheid opgeven en het Rode Kruis als de toezichthoudende organisatie accepteren. Een charmante oplossing werd gevonden voor het ‘Liefdewerk’ briefverkeer.

Ze behielden hun eigen briefpapier en enveloppen, maar een Rode Kruis logo werd als handstempel er op gestempeld.
Dit toont opnieuw dat met enige inzet, veel geleerd kan worden over de Nederlandse geschiedenis.

Literatuur en referenties:
1. Hans van Lith, Twee miljoen Pakketten (via internationaal liefdewerk), Soesterberg, Uitgeverij Aspekt, 2011
2. A. van de Ven, W.M. Wassenaar, Nederlandse langebalk-stempels, Ermo Rijnwoude, 1997
3. http://poststempels.nedacademievoorfilatelie.nl/index.php
4. Hans van Lith, Persoonlijke informatie
5. Cees Janssen, Persoonlijk informatie

Lees hier het volledige april-nummer van het verenigingsblad van Philatelistenvereniging ‘t Fakteurke. (pdf 0,8mb).

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• België • Duitsland • Nederland • Duitse rijk

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(3 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...