Toen Nederland in mei 1945 was bevrijd, was aan heel veel grondstoffen een groot gebrek. De industrie en handel waren niet ongeschonden uit de oorlog gekomen. Zo was er ook een groot tekort aan papier. Papier voor het vervaardigen van briefkaarten bijvoorbeeld. De drukkerij van Joh. Enschedé & Zonen te Haarlem vond een oplossing door briefkaarten bestemd voor Nederlandsch-Indië te voorzien van een opdruk.
Joh. Enschedé & Zonen beschikte over een voorraad briefkaarten gedrukt voor Nederlandsch-Indië met de waarde van 3½ cent met een zegelafbeelding uit de zogenoemde ‘karbouwen’ uitgifte. Deze kaarten waren al vanaf 1937 in Nederlandsch-Indië verkrijgbaar en werden daarom regelmatig bijgedrukt. Op de briefkaart zijn de teksten zowel in het Nederlands als in het Maleis gedrukt. De voorraad bedroeg 4.263.768 briefkaarten in onversneden vellen van 36 stuks. Op 14 juni 1945 werden 4.148.572 briefkaarten met opdruk afgeleverd bij de PTT door de drukkerij van Joh. Enschedé & Zonen.
Briefkaart is Kartoepos (postkaart), adres is ‘alamat, afzender is sipengirim en naam is nama. Dus de vertaling van het zinnetje: Naam en adres van den afzender was: Nama dan ‘alamat sipengirim. Elke Nederlander kon vanaf juni 1945 beschikken over deze briefkaarten, die waren voorzien van een opdruk in rode inkt: NEDERLAND 5. De oude waarde van 3½ cent was door middel van horizontale lijntjes doorgehaald, evenals de landsnaam Ned. Indië.
Het cijfer 5 kennen we van de guilloche serie die in 1940 was verschenen. Links het zwarte cijfer 5 gebruikt op de postzegel en rechts het rode op de briefkaart.
Met een loep kan een klein deukje in de tweede letter E van het woord NEDERLAND worden ontdekt. Deze plaatfout komt niet zo veel voor.
Maar hoe zat het met de voorraad briefkaarten in Nederlandsch-Indië? Op 1 mei 1937 werd een briefkaart van 3½ cent in de tarievenlijst opgenomen. Men had alleen briefkaarten van 5 cent in het ‘karbouwen’ type voorhanden. Besloten werd om de voorraad van deze briefkaarten in Nederlandsch-Indië zelf te voorzien van een opdruk in de waarde van 3½ cent. Wel kreeg Joh. Enschedé de opdracht om briefkaarten te drukken in het ‘karbouwen’ type met als afbeelding de bestaande postzegel van 3½ cent in dezelfde kleur grijs als de postzegel. De lay-out van de briefkaart werd aangepast, het wapen linksboven op de oude kaart verdween, maar de teksten bleven gelijk.
In 1942 werd tijdens de Japanse bezetting van Nederlandsch Indië de term Ned. Indië in de afbeelding van de postzegel gewijzigd in DAI NIPPON, maar het woord ‘briefkaart’ bleef gehandhaafd.
Tot 1943. Want toen werd het woord ‘briefkaart’ vervangen door Japanse schrifttekens. Als voorbeeld een dergelijke kaart als geadresseerde: J.M. van Dort te Tegal, verzonden op 16 juli van het jaar 2603 door Th. Van Dort te Sidoardjo, Oost Java. Familie van Wieteke van Dort? Zij is geboren in Soerabaja op 16 mei 1943. Sidoardjo ligt daar niet ver vandaan. Het jaartal 2603 is gelijk aan het jaartal 1943. De Japanse jaartelling werd in het bezette Nederlandsch-Indië voorgeschreven.
Na de Japanse bezetting werden in elk geval géén briefkaarten meer gedrukt in het ‘karbouwen’ type maar werd de afbeelding van een postzegel van 5 cent gebruikt uit de serie postzegels gedrukt door de American Bank Note Company te New York. Alleen de waarde werd gewijzigd in 3½ cent, want een postzegel in die waarde in deze serie was niet voorhanden. De briefkaart kwam op 16 april 1946 in omloop.
De briefkaart met de opdruk NEDERLAND en 5 (cent) werd vanaf 16 juni 1945 verkrijgbaar gesteld. De vroegst bekende datum van gebruik is 21 juni 1945. Op 1 juli 1948 werd de briefkaart buiten gebruik gesteld.
Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Nederland • Nederlands Indië
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij Collect Club.
(5 stemmen, gemiddeld: 4,60 uit 5)
Laden...
Reacties (9) Schrijf een reactie
Weer een informatief en prettig lezend verhaal. Mijn complimenten. Je leert er zelf nog wat Maleis van.
Sipengirim: Willem
drie en een halve cent m.b.v. een frankeermachine….
Beste Cees Janssen,
Het is inderdaad mijn familie. Mijn oudste broer Rob van Dort heeft nog een paar van die briefkaarten in zijn foto-doos.
Th.van Dort is mijn vader Theo van Dort, die toen werkte op suikerfabriek Tjandi.
Hij is in de bersiaptijd vermoord door de pemuda’s, heeft later een herbegrafenis gekregen in Surabaja op begraafplaats Kembang Kuning.
Er zat familie in Tegal, Jacobus Maurits van Dort.
Hartelijke groeten van Wieteke van Dort
Geweldig zo’n reactie, die een briefkaart dus nog interessanter maken.
Zo zie je maar weer dat bekende Nederlanders, in dit geval Tante Lien, ook dit fraaie blog lezen en bijhouden.
Ik heb nog 8 stuks van deze briefkaarten (met Japanse schrifttekens) welke geschreven zijn. Er staan echt hele verhalen op (in Maleis). Lijkt me interessant om dit eens te laten vertalen. Maar heeft iemand een idee of deze kaarten nu nog een waarde hebben?
Beste Cees,
Heb je ook een afbeelding van de tekstzijde?
Het is waarschijnlijk het laatste bericht die mijn grootvader aan mijn vader heeft gestuurd. Hij werden kort daarop ook geinterneerd en heeft dit niet overleefd.
Vriendelijke groeten,
Rob van Dort
Zeer hartelijk dank voor deze uitleg. Ik heb een paar jaar geleden zo’n briefkaart min of meer bij toeval op ebay gekocht maar nooit de achtergrond begrepen. Nam altijd maar aan dat in de naoorlogse chaos iemand een Ned-Indische kaart gebruikte in Nederland.
Rob Hoppel
Wie kan mij informatie geven over een briefkaart uit Nederlands Indie- Kartoepos 1946 nr. 11 type f (vezelig grijs karton) Peringatan Hari Kemerdekaan In de Geuzendam kan ik alleen als nummer 11 de briefkaart met de gewonde soldaat vinden. Als ik kijk naar de afbeelding kom ik alleen briefkaarten ( onder nummer 8 & 9 Geuzendm ) in diverse kleuren zwart tegen. Groen is mij onbekend zoals de afbeelding zou zijn
Schrijf een reactie
(registratie is niet nodig)