Maandblad ‘De Stijl’

Met de uitgifte van de eerste editie van het tijdschrift DE STIJL (hoofdredacteur Theo van Doesburg) in 1917 start ook de kunststroming DE STIJL. Op de cover van het tijdschrift staat dikwijls de afkorting ‘NB’ (Nieuwe Beelding) met de betekenis een nieuwe manier van afbeelden.

De tijdschriftartikels behandelen uitgebreid en gedetailleerd de moderne beeldende vakken (innovatieve Stijl-kunstopvattingen) met de nodige zwart-wit foto’s (kleurendruk bestond nog niet).
Medewerking ontving de hoofdredacteur Van Doesburg van binnenlandse kunstenaars (o.a. Piet Mondriaan, Bart van der Leck en Gerrit Rietveld) en buitenlandse (o.a. Vilmos Huszár).

Toepassing beide Stijl-principes in architectuur

Het bekendste huis gebouwd volgens de Stijl-principes (architectonisch en kleurkeuze) is het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht, waarvan de binnen- en buitenruimten in elkaar overlopen. De goede bekende Henk van mij speelde als 8-jarige jongetje er geregeld met de zoon van mevrouw Schreuder. “Ik vond het toen een eigenaardig huis, binnenshuis was soms buiten, maar het was soms ook wel eens andersom. Toen ik ouder werd, begreep ik dat schuivende wanden deze verandering mogelijk maakten.”

Het oudste huizen-project in Stijl-uitvoering staat in Drachten aan de Oosterstraat, in de zo genaamde Papegaaienbuurt. In kleurkeuze komt de rij huizen (extern en intern) overeen met de Stijl-principes, architectonisch is het afwijkend.

De huizen hebben als bijnaam ‘Papegaaienbuurt’ gekregen vanwege de ongewone kleurkeuze van de drie primaire kleuren. Het was anno 1923 te progressief, te gedurfd en te afwijkend. De bevolking keurde de kleuren af. Na anderhalf jaar zijn raamkozijnen, deuren, dakgoten en dakkapellen weer in het gebruikelijke wit geschilderd.

U zult zich ongetwijfeld afvragen: “Hoe is het toch mogelijk geweest dat de Stijlkleur-principes in Drachten terecht zijn gekomen?” Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren Theo van Doesburg en de Drachtster schoenmaker Evert Rinsema door de mobilisatie in Noord-Brabant gelegerd. Zij raakten bij de eerste kennismaking meteen in elkaar geïnteresseerd. Beiden bemoeiden zich intensief met de vernieuwing van de kunst. Na de oorlog bezochten ze elkaar vanaf 1918 geregeld.
Van Doesburg kwam in Drachten met architect Cees Rienks de Boer in contact, die juist aan een nieuwbouwproject aan de Oosterstraat was begonnen. Het eindresultaat van hun samenwerking is de kleurrijke Papegaaienbuurt geweest.

Schuin tegenover De Papegaaienbuurt staat de Landbouw Winterschool. Ook bij dit gebouw bepaalt Van Doesburg de kleurkeuze. Op deuren, kozijnen, dakgoten werden de secundaire kleuren paars, groen en oranje aangebracht.

Stijl-glas-in-loodramen

Deze school is bovendien nog voorzien van twee keer vier glas-in-lood ramen van Theo van Doesburg. Eentje boven de hoofdingang (de Grote Pastorale in verticale stand) en eentje in een zijmuur (de Kleine Pastorale in horizontale stand). Beide Pastorales bezitten dezelfde afbeeldingen, namelijk arbeiders op het land: de rooier, de maaier, de spitter en de zaaier.
De sterk vereenvoudigde afbeeldingen van de arbeiders zijn volgens het kubistische principe uitgevoerd.

Mondriaan verbeeldt gevarieerd verschil tussen hoofd- en bijzaken

De schilderijen van Mondriaan (met zijn ritmische ordening van geometrische vlakken) bezitten geen lijsten. De hoekige vlakken lopen als het ware door buiten het schilderij. In de filatelie wordt deze beeldtaal-vorm aangeduid met de term ‘beelddoorloper’.

1. De vierkanten en rechthoekige vlakken op deze schilderijen bezitten, vier kaderlijnen (aanduiding van hoofdzaken), sommige met drie, maar ook wel eens met twee (aanduiding van variaties in bijzaken). Met andere woorden deelfacetten van een onderwerp zijn duidelijk omlijnd of minder omlijnd (drie of twee kaderlijnen), waarmee hoofd- en bijzaken worden aangeduid of verbeeld.
2. De verdeling van hoofd- en bijzaken wordt ook middels de drie primaire kleuren verbeeld.
   Geel is een op de voorgrond tredende kleur, terwijl blauw een wijkende, naar de achtergrond tredende kleur vertegenwoordigt. Rood zweeft tussen beide kleuren in. De witte vlakken vallen feitelijk niet op.
3. Ook de grootte per vlak verschilt. Ook hiermee wordt het verschil en grootte van hoofd- en bijzaken aangeduid.
4. Vlakken met drie of twee omtrek- of kaderlijnen lopen door buiten de schilderijafbeelding. Het geschilderde deel is een deel van een groter geheel (oneindige ruimte). Het valt buiten onze gezichtskring (en kennisgebied).

Mondriaan is via omzwervingen in Engeland en Parijs tenslotte in Amerika terechtgekomen. Daar ‘ver-amerikaanste’ hij zijn achternaam in Mondrian. Een creatieve ‘anagrammist’ zag daarin door letter-verspringing een uiterst raak getroffen zinnetje “I paint modern”.
Nog steeds blijkt deze ‘zinsinhoud’ zijn waarde te bezitten blijkens bijgaande aantrekkelijk foto’s. Mondriaans werk inspireert nog steeds anderen.

De Stijl als huidige inspiratiebron

1) Kleding

Mijn inleiding werd door een magnifieke kimono-modeshow vervolgd, waarbij de verschillende kledingstukonderdelen als o.a. vest/hes, mouwen en broek (alle voorzien van een Mondriaan-dessin) met een informatieve toelichting werden aangetrokken. De maakster heeft haar kimono-ontwerp eerst uitgevoerd op een barbiepop, naderhand is het werkelijke ontwerp door vergroting tot stand gekomen.

2) Piano

Een in de Stijl-kleuren geverfde piano met dito gekleurde achtergrond bevindt zich in der hal van het Centraal Station van ‘s-Gravenhage. De pianist die de Victory Boogie Woogie speelde, is helaas net met de trein vertrokken.

3) Dorpsgezicht

Een naturalistisch schilderij van Mondriaan (uit zijn begintijd) van zijn geboorteplaats Winterswijk met de Grote Kerk. Mondriaan zelf staat in een wit gestreept zwart kostuum naast een schilderij op de schildersezel. Op de achtergrond is een Mondriaan-affiche met geometrische vlakken op een muur geplakt. De tand des tijds heeft de affiche aangetast: linksboven zit de hoek van het aanplakbiljet niet meer vast aan de muur, in het rode vlak zijn een horizontale en een verticale omkrullende krimpscheuren te ontdekken. De titel van het schilderij luidt ‘Terug naar de basis’. De autodidact Gerrit de Vries uit Drachten (0512-532599) heeft het doek geschilderd.

In de beginperiode schilderde Piet Mondriaan dikwijls met zijn oom Frits. Beide stijlen van schilderen komen met elkaar overeen. Bij het signeren van een schilderij is het verschil tussen de ‘P’ en de ‘F’ soms moeilijk vast te stellen. Alom verwarring: “Wat is van Piet, wat is van Frits?”

4) Driekleurige ruit

Een variant op het laatste schilderij van Mondriaan ‘Boogie Woogie’. Gekleurde houten blokjes (verschillend in hoogte) zijn in een ruitvorm (zonder lijst!) geplaatst.

Foto’s: Bate Hylkema

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(4 stemmen, gemiddeld: 4,00 uit 5)

Laden...